حاشیه‌نشینی در ایران ؛ بشکه باروتی که زمان انفجار آن نزدیک است
خطر حاشیه‌نشینی ۳۸ میلیونی در ایران، در سال‌های اخیر به معضلی گسترش‌یابنده تبدیل شده است که طبق اظهارات کارشناسان نظام می‌رود تا به خطری امنیتی برای نظام تبدیل شود.
در سال‌های اخیر پس از هر معضل، فاجعه یا بلیه طبیعی که در ایران تحت حاکمیت نظام ولایت فقیه رخ می‌دهد، کارشناسان نظام که دستی بر آتش دارند در تجزیه و تحلیل پس از معضل، فاجعه یا بلیه، یکی از تبعاتی که بر می‌شمارند، بعد امنیتی آنها، در آینده برای نظام است.
در این بین، در پسا و پیش هر معضل، فاجعه یا بلیه، در سال‌های اخیر، قیام‌هایی در جامعه ایران رخ نموده است که خود، نمود آشکار شورش و طغیان علیه نظام ولایت فقیه بوده است؛ قیام فرودستان و ارتش گرسنگان.
در سال‌های اخیر یکی از معضلاتی که در جامعه‌ی شهری ایران، نسبت به آن و خطری که برای نظام دارد، هشدار داده می‌شود معضل حاشیه‌نشینی است.
حاشیه‌نشینی البته خود توابعی دارد که از جمله آنها می‌توان به نمود‌های فاجعه‌بار گورخوابی و زندگی در کنار گورستانها اشاره کرد.
محمدرضا محبوب‌فر، عضو انجمن آمایش سرزمین ایران روز یکشنبه چهارم خرداد، با اعلام افزایش جمعیت حاشیه‌نشین ایران به ۳۸ میلیون نفر گفت: «۷ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر در اطراف گورستانها زندگی می‌کنند.»
محبوب‌فر افزوده است «در سال ۱۳۹۶ حدود ۴۰ درصد از جمعیت شهری ایران حاشیه‌نشین و بدمسکن بودند اما امروز پس از سه سال یعنی در سال ۱۳۹۹ همزمان با تورم و گرانی در بخش مسکن، افزایش اجاره بها و… میزان حاشیه‌نشینی در کشور به ۴۵ درصد رسیده است.»
منابع رسمی در نظام ولایت فقیه در سال ۹۷، به رقم حدود ۱۹ میلیون حاشیه‌نشین در ایران اذعان کرده بودند. این بر آن معناست که در طول فقط ۲ سال، تعداد حاشیه‌نشینان در ایران ۲ برابر شده است.
این در حالی است که بر اساس ماده ۶۲ برنامه ششم توسعه نظام، «دولت موظف است در طی این برنامه نه تنها از حاشیه‌نشینی در کشور ممانعت به عمل آورد، که باید به صورت سالیانه، ۱۰ درصد از جمعیت حاشیه‌نشینان کشور را کم کند.»
فقر، تورم و گرانی در بخش مسکن و افزایش اجاره بها، عامل اصلی افزایش میزان حاشیه‌نشینی در سال‌های اخیر بوده است.
مرکز آمار نظام اخیرا اعلام کرده است نرخ اجاره بها، ۳۱.۶ درصد افزایش یافته است. همزمان با رشد نرخ اجاره، قیمت مسکن نیز رشد سرسام‌آوری داشته است.
میانگین قیمت مسکن در تهران در اردیبهشت ۹۹ به ۱۷ میلیون تومان برای هر متر مربع رسیده که در مقایسه با فروردین ۹۹، ۲ میلیون تومان افزایش داشته است.
با افزایش بهای مسکن در کشور، سایت‌های خرید و فروش و اجاره مسکن قیمت‌ها را حذف می‌کنند. خبرگزاری ایسنا، در گزارشی از دخالت «پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ناجا» (فتا) در بروز این اتفاق خبر داده و نوشته که این نهاد از روز ۲۱ اردیبهشت ۹۹، دستور به حذف قیمت‌ها از سایت‌های خرید و فروش مسکن داده تا به گفته آن، با «آشفتگی در بازار مسکن» مقابله کند.
از سوی دیگر ابوالفضل ابوترابی، عضو مجلس دهم نظام اخیرا گفته است: ما «زاغه‌نشین نداریم و در بدترین حالت به سمت کوره‌نشینی رفته‌ایم یعنی کوره‌های قدیم آجرپزی با یک گچ و سیمان تبدیل به محل زندگی این افراد شده است.»
به رغم افزایش گسترش‌یابنده‌ی حاشیه‌نشینی در ایران، ایرنا در ۲۹ اردیبهشت ۹۹ از کاهش حدود ده درصدی اعتبارات مقابله با آسیب‌های اجتماعی در بودجه سال ۱۳۹۹، در بخش اعتبارات مربوط به «مقابله با حاشیه‌نشینی و حذف بافت‌های فرسوده» خبر داد.
همه این سیاست‌ها در نظام با وجود ۲ برابرشدن آمار حاشیه‌نشینان، نگرانی‌های امنیتی برای نظام را رقم می‌زند. این نگرانی به حدی است که سران و مهره‌های نظام ولایت فقیه نمی‌توانند بر روی آن، پرده‌ی سانسور و سکوت بکشند و هر از چندگاهی این نگرانی‌ها، هرچند یک از هزار آنها، در رسانه‌های نظام بروز می‌کند.
قاضی‌پور، عضو مجلس دهم در نظام پیشتر گفته بود که «عدم رسیدگی به‌روستاها باعث شده روستاهای کشور خالی شود و حاشیه‌نشینی در کلان‌شهرها بزرگ‌تر شود. نظام از بعد امنیتی مشکلات جدی در حاشیه شهرها دارد.»
روزنامه شرق این نگرانی را اینگونه توصیف می‌کند و در روز ۲۲ اردیبهشت می‌نویسد «وجود چالشها و گاهی ابرچالش‌هایی مانند نابرابری اجتماعی، بیکاری، رشد پایین اقتصادی، تخریب محیط زیست، آب‌و‌هوا، عدم امنیت ناشی از تحریم و تهدیدهای دولت‌های متخاصم، رکود اقتصادی، تورم بالا و… می‌تواند برای نظام خطرساز باشد (چه رسد به هم‌زمان‌شدن همه آنها)…»
شرق می‌افزاید «بر اثر بحران کرونا بین ۴.۶ تا ۸.۲ میلیون نفر از شاغلان، شغل خود را از دست بدهند، ۷۰ درصد فاقد هرگونه پوشش بیمه‌‌ای هستند… همین عامل، … تأثیراتی عمیق بر سایر حوزه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی، امنیتی، فرهنگی، اداری و بالاتر از همه اخلاقی خواهد گذاشت»
شرق سپس به خطرات پیش روی نظام اشاره می‌کند که «…گروه‌های حاشیه‌‌ای و طبقات کارگری، … در وضعیتی که مسائل و مشکلات معیشتی و بهداشتی و اختلالات ناشی از آن از طریق سیاست حل نشود، باید منتظر اقدامات کور، خشن و خارج از روال عادی بود.»
آنچه را شرق نوید می‌دهد نظام پیش از این در قیام آبان ۹۸ آزمود اما آزمون پیش رو بسیار فراتر از آن خواهد بود.
سیدمحمدرضا مرتضوی، دبیرکل خانه صنعت و معدن نظام نیز، در گفت‌وگوی ویدئویی با «اعتمادآنلاین» که در روز ۵ خرداد ۹۹ منتشر شده می‌گوید: «مثل روز برایم روشن است که روزی مردم می‌ریزند و باستی‌هیلز را می‌گیرند … فقر حاصل تقسیم ناعادلانه ثروت است»
چشم انداز عکس‌العمل ارتش گرسنگان، طبقه‌ی فرودستان و حاشیه‌نشینان نیز دور نخواهد بود. مرتضی مبلغ معاون سیاسی و امنیتی اسبق وزارت کشور نظام در این مورد زمان آن هشدار می‌دهد «آن‌قدر شرایط موجود سخت است که مشکلات اجتماعی و امنیتی نه تنها برای شرایط پساکرونایی بلکه در همین شرایط نیز ممکن است که در جامعه با مشکلات حاد اجتماعی مواجه شویم.»