چرا سیلاب‌های تابستانی در ایران ویرانگر هستند؟
اخبار فاجعه بار سیلاب در ۲۸ استان کشور که با جان باختن تعداد زیادی از هموطنان و خسارت‌های مالی فراوانی همراه بود، زنگ خطری است مبنی بر اینکه کشور ایران از آسیب پذیری بالایی برخوردار می‌باشد. بحران‌های اقلیمی که در هفته اخیر با ورود سامانه مانسون خودش را نشان داد و منجر به بارندگی شدید و جاری شدن سیلاب‌های پر قدرت گردید، وضعیت کشور را به لحاظ آسیب پذیری در مقابل این پدیده نشان داد که از چه میزان تاب آوری در مقابل آن برخوردار است.
سامانه بارشی مانسون و علت وقوع آن
سامانه بارشی مانسون پدیده‌ای غیر عادی نیست و هرساله اتفاق می‌افتد. مطابق تعاریف کارشناسان این حوزه «مانسون یک تغییر فصلی در جهت بادهای غالب یک ناحیه است که می‌تواند فصلی پر آب و یا خشک برای مناطق استوایی رقم بزند و بیشتر با بادهایی از سمت اقیانوس هند رخ می‌دهد». بنا به توضیحات کارشناسان هم مانسون زمستانی وجود دارد و هم مانسون تابستانی. چیزی که از اوایل مرداد۱۴۰۱ به وقوع پیوست، نوعی از مانسون تابستانی است. این سازمانه بارشی با جهت وزش بادهای اقیانوس هند به سمت ایران و چند کشور دیگر آسیایی منجر به بارش شدید باران و پیدایش سیلاب‌های پر قدرت گردید.
مانسون تابستانی
مانسون تابستانی (Summer Monsoon) با بارش‌های سنگین همراه است که معمولا بین فروردین تا شهریور هر سال اتفاق می‌افتد. این بارش مانسونی را می‌توان هر سال از میانه اردیبهشت تا مرداد در سواحل جنوب شرق کشور یعنی ناحیه بلوچستان نیز مشاهده کرد. با پایان زمستان، هوای گرم از اقیانوس هند به این کشورها می‌وزد و اقلیمی مرطوب و سیل‌آسا برای این نواحی رقم می‌زند. امسال با توجه به بحران اقلیمی دامنه پیشروی مانسون بسیاری از شهرها و استان‌های کشور را فرا گرفت و سیلاب حاصل از آن منجر به خسارات فراوانی گردید.
تغییرات اقلیمی و تهدیداتی که برای کشور وجود دارد
بنا به تحلیل کارشناسان و محققان و مطابق بررسی‌های به عمل آمده در رابطه با تغییرات اقلیمی، سیاره زمین در اواسط قرن بیست و یکم گرم‌تر می‌شود و ایران هم دوره‌های طولانی‌تری را با درجه حرارت بسیار بالا پشت سر خواهد گذراند و همچنین دوره‌های خشک و سیل‌های شدیدتر و مکررتری را تجربه خواهد کرد.
تغییرات اقلیمی در ایران تحت تاثیر تغییرات دما و بارش و بر اثر توسعه ناپایدار صورت گرفته است. با توجه به اینکه در کشور بی‌تدبیری حاکم است، آثار و زیان‌های خودش را ایجاد نموده است و در صورتی که در این امر چاره اندیشی صورت نگیرد، مردم درگیر تهدیدات بیشتری خواهند گردید. چه بسا که برخی نقاط کشور در آینده با قابلیت سکونت محدود مواجه شوند.
عواملی که به افزایش سیلاب‌ها کمک کرد
یکی دیگر از عواملی که منجر به تغییرات اقلیمی می‌گردد، دخالت انسان است. دخالتی که کنترل شده و منطبق با اصول علمی نباشد، نتایج زیانباری را به دنبال خواهد داشت. موضوعی که دراین خصوص حکومت، بانی این وضعیت گردیده است.
به عنوان مثال «استفاده نامتعادل از منابع آب، آمايش غلط سرزمين ايران به ويژه از سال ۱۳۷۰ به بعد، تمركز نامتناسب جمعيت به ويژه به سوی مراكز استان‌ها و به‌طور خاص به سوی تهران، حفر چاه‌های عميق مجاز و غيرمجاز و الگوی نامتناسب كشت در بسيار از نواحی كه با كمبود آب مواجهند، انتقال‌های آب از حوزه‌هايی كه آب داشته و تعادل اكولوژيك در آنها برقرار بوده به مناطق پرجمعيت شهری مانند تهران و تبريز و…، و احداث جاده‌های مطالعه نشده در مناطق ويژه از نظر محيط زيستی».
همچنین آثار زیانباری که تغییرات اقلیم روی زندگی مردم ایجاد می‌کند فاجعه آمیز است. تاثیرات دخالت انسان منجر به جابجایی جمعیت می‌گردد. امری که در ایران هر روزه اتفاق می‌افتد. جمعیت آسیب‌پذیر و فقیرتر و تازه مهاجر درحاشیه شهرها به ویژه کلان شهرها مستقر می‌شوند. این مهاجران مجبور هستند که خانه‌هایی بسازند که بشدت آسیب پذیر است. در نتیجه پس از مدتی محله‌های پرجمعیت‌تر ایجاد می‌شود. نمونه‌های این وضعیت در ورامین، ملارد و اسلام شهر که در حومه تهران شکل گرفته است، قابل مشاهده می‌باشد.
تغییرات اقلیم و علل آن
یکی از شاخص‌های تغییر اقلیم موضوع گرم شدن زمین است. سازمان ملل متحد در۳۰ نوامير ۲۰۱۵ كنفرانس جهاني تغيير اقليم را در پاريس برگزار كرد. متعاقب اين كنفرانس سند جهانی تغيير اقليم ملل متحد از سوي كشور‌هاي حاضر (از جمله ايران) امضا شد.
بیشتر بخوانید
مدیریت فاسد و ناکارآمد، از بحران کم آبی تا سیلاب‌های ویرانگر
یک دوازدهم فرسایش خاک جهان در ایران رخ می دهد!
نابودی جنگل‌ها
در ايران هر ۲۰ثانيه مساحتي به اندازه يك زمين فوتبال از جنگل‌هاي كشور نابود مي‌شود! طي ۶د‌هه اخير، حدود 18ميليون هكتار از سطح جنگل‌های كشور كم شده است. اگر با همين روند پيش برويم تا ۷۵ سال ديگر اثري از جنگل‌های امروزي ايران باقی نمی‌ماند!
فرسایش خاک
شكل‌گيری يك سانتيمتر مكعب خاك در ايران به‌طور متوسط ۸۰۰ سال زمان نياز دارد. تابستان۱۴۰۰و تابستان ۱۴۰۱ نسبت به ۲۰سال گذشته به‌طور غيرمعمولي گرم و خشك بود. دما‌های بسيار بالا و رطوبت كم در ماه‌هاي مرداد و شهريور بيشتر از خشكسالي طولانی مدت منطقه بود. اگر خاورميانه در درازمدت به دليل تغييرات اقليمي خشك‌تر شود، توفان‌هاي گردوغبار شديد رايج‌تر مي‌شود.
بر اساس گزارش ۲۰۱۸سازمان ملل كل فرسايش خاك جهان ۲۴ميليارد تن است. يك‌دوازدهم این فرسایش يعنی ۲ميليارد تن در ايران رخ می‌دهد، در حالي كه ايران يك‌صدم خاك جهان را دارد!
این نشان می‌دهد ميزان فرسايش خاك ايران ۸برابر ميانگين جهانی است.
گازهای گل خانه‌ای
«ايران در سال ۲۰۱۵هشتمين توليدكننده گازهای گلخانه‌ای در جهان بود. ايران منابعی غنی با ذخاير عظيم نفت و گاز و همچنين پتانسيل درخور توجه انرژی‌های تجديدپذير را دارد. با تشديد تنش‌ها با امريكا و خروج امريكا از برجام در سال ۲۰۱۸، ايران مجددا و به صراحت اعلام كرده است كه هرگونه اقدام اقليمی را به لغو تحريم‌ها و به همكاری و كمك جامعه بين‌المللي موكول می‌كند. دولت از نفت داخلي و مازوت استفاده کرد تا گاز بيشتری برای صادرات باقي بماند. اين موضوع افزايش مهمی را در انتشار گازهای گلخانه‌ای ايران موجب شده است. مصرف آن علاوه بر افزايش گازهای گلخانه‌ای، به آلودگي شديد هوای شهرهای ایران منجر شد.
علل سیلاب های فاجعه آمیز در کشور
ايران با آب وهوای خشك و نيمه‌خشك در سال‌های نرمال، ميزان بارشي حدود ۲۵۰ ميليمتر دارد. در سال‌های اخير متوسط ميزان بارش به كمتر از ۲۰۰ ميليمتر رسيده است. بارش‌ها در برخي نقاط كشور با شدت و ميزان زياد روی زمينی خشك، به روان‌آب و سيلاب منجر می‌شود. «برداشت بی‌رويه چوب، ساخت‌وساز در حريم جنگل و چرای بيش از حد دام در مراتع منجر به تشديد سيلاب‌های متعدد در اين مناطق می‌شود».
راه کارهای مقابله و مهار سیلاب ها
امروز به مدد علم و تکنولوژی وضعیت هوایی و تغییرات آن پیش بینی می‌شود و از چند روز قبل قابل محاسبه و اندازه گیری است. برای مقابله و مهار سیلاب‌ها، امروزه استاندارد‌های تخصصی و کارشناسانه بکارگرفته می‌شود. در حکومت ولایت فقیه منفعت‌طلبی وسودجویی باندهای چپاولگر حکومتی جایگزین بکارگیری روش‌های علمی و تخصصی گردیده است. از جمله سدسازی‌های غیر کارشناسانه و بی‌رویه نه تنها راهکار مناسب نبوده است، بلکه به ضد خود تبدیل شده و میزان آسیب پذیری را بیشتر کرده است.
به گفته کارشناسان «ساخت سد و بند مهم‌ترين راهكار عمراني مهار سيلاب تلقي شده و از سوی ديگر «مديريت ريسك سيلاب و خشكسالي» به عمليات «امداد و نجات» پس از وقوع سيلاب و البته ارائه هشدارهای كلی يكی، دو روزه قبل از وقوع بارندگی شديد خلاصه می‌شود. درصورتی که راه کارهای علمی و تخصصی برای مهار سیلاب ها با توجه به تغییرات اقلیمی صورت نگیرد، مناطق بیشتری از کشور ایران متحمل آسیب‌های جدی ناشی از سیلاب و خشکسالی خواهند گردید. امری که حکومت ولایت فقیه به دلیل مواجه بودن با بحران‌های متعدد فاقد توانمندی لازم می‌باشد.
