علت این میزان خسارات ناشی از سیل در ایران چیست؟ دکترخلیل خانی
سیل بلیه‌ای است طبیعی که در همه عالم اتفاق می‌افتد. کشور ما ایران هم نه تنها مستثنی نیست بلکه بدلیل شرایط بوجود آمده و حاکمیت ضدبشری آن در خلال دهه‌های گذشته بیش از پیش سیلاب‌های مهیب و ویرانگر در آن اتفاق می‌افتد. فلات ایران بصورت تاریخی، سرزمین سیلاب‌ها و خشکی بوده است و در طبقه بندی‌های اقلیمی جزو مناطق خشک و مستعد سیل محسوب می‌شود.
سیل یا سیلاب پدیده‌ای است که به طور معمول در اثر بارش شدید در یک حوزه آبخیز و عدم توانایی آن حوزه در جذب آن حجم از بارندگی، اتفاق می‌افتد.
چنین بارش شدید و سنگین منجر به سر ریز شدن ناگهانی و خسارت بار جریان آب در آن حوزه آبخیز شده و عامل بسی تلفات و ویرانی می‌شود. مناطقی كه خاک‌های چسبنده داشته و بدون پوش گياهی‌اند برای ايجاد سيل بسيار مستعد هستند.
دانه‌های باران بر اثر ضربه به خاک باعث به هم فشردگی و چسبندگی لايه رويی خاک شده و از قدرت جذب خاک و نفوذ آب در عمق خاک می‌كاهد و به همين علت آب بارندگی در خاك نفوذ نكرده و جاری می‌شود و در همين حال شدت ضربات باران باعث حركت دانه های خاک شده و اين دانه ها را همراه خود به حركت در می‌آورد و معلق شدن اين ذرات خاک باعث زياد شدن حجم آب جاری شده می‌گردد.
سیلاب، چنانچه مانعی درمسیر طبیعی خود نداشته باشد، با صدمات حداقل در بستر یک راه آب، رود یا دره سرازیر شده و نهایتاً پخش شده، در آبرفت‌ها نفوذ کرده، تبخیر شده و محو می‌شود.
امّا، چنانچه دخل و تصرفی در حریم سیلاب، راه آب و رودخانه انجام گرفته باشد، آن بارش به صورت سیل سرریز شده و باعث تلفات جانی، از بین رفتن احشام و صدمات هنگفت مالی شده، به سکونت‌گاه‌ها و زمین‌های کشاورزی اطراف مسیل آسیب رسانده و آنها را تخریب می‌کند و یا در زیر گل و لای مدفون می‌سازد.
سیل، در واقع به معنای طغیان کردن و جریان زیاد آب است که پس از یک بارندگی شدید رخ می‌دهد. به مرور زمان بر شدت تخریب، سرعت سیل و گل و لای افزوده شده و باعث صدمات اقتصادی بسیاری می‌شود. سیلاب‌ها یا رودخانه‌ای هستند و یا سطحی. سيلاب‌های رودخانه اغلب ناشی از بارش‌های شديد بوده و در برخی موارد همراه با ذوب برف و شکستن سدی در مسیر رودخانه است. سيلابی كه بدون پيش هشدار در یک حوزه آبخیز جاری شود «تند سيل» یا سیل ناگهانی ناميده مي‌شود. تلفات جانی اين تند سيلاب‌ها كه در حوزه‌های كوچك بوقوع مي‌پيوندند عموماً بيشتر از تلفات جانی سيلاب‌های رودخانه های بزرگ است.
همآنگونه که اشاره شد، سیلاب یک پدیده جهانی است. امّا، چه موضوعی کشور ما را در بررسی این مصائب متمایز می‌کند؟ آنچه که بلیه سیل را متمایز می‌کند، نوع حاکمیت ایران است. وجود حاکمیت آخوندی در ابتدا و انتهای این بلایا قرار دارد. با تخریب اکوسیستم طبیعی ایران، مراتع و جنگل‌ها نظم محیط زیست ایران را تغییر داده‌اند.
در قلب و نقطه مرکزی این تخریب عملکرد خراب سپاه جنایتکار پاسداران و بنیادهای غارت و چپاول تحت نظر علی خامنه ای قرار دارند. سوال اینست که چرا در ایران سیل می‌آید؟ دلیل واضح آن، در درجه اول، تخریب مراتع، جنگل‌ها، بافت خاک، دخل و تصرف‌های بدون کارشناسی در مسیر رودخانه ها و مسیل‌هاست. سپس، در درجه دوم، مدیریت عمدی و خائنانه حاکمیت آخوندی که، هر بلیه‌ای را نعمت الهی محسوب می‌کند تا جامعه را مسخ و در سکون قبرستانی فرو برد. بدین ترتیب، مردم را به خود مشغول و صدای هر اعتراضی را در جامعه گرفته و غرق در ناامیدی کند.
سیل‌های ویرانگر اخیر، بیش از ۲۷ استان کشور را فراگرفته است. صدمات جانی و مالی بسیاری را نصیب هموطنان‌مان کرده است. سدها را شکسته و در استان‌های عمدتاً خشک، ویرانی توأم با تلفات جانی و مالی بار آورده است. در استانهایی نظیر: فارس، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، یزد، کرمان، خراسان جنوبی، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، سمنان، تهران و البرز و… حال، میزان کمک رسانی حاکمیت ایران چه اندازه و چقدرجدّی بوده است؟
مگر نه اینکه، تمام امکانات کشور در اختیار سپاه جهل و جنایت پاسداران، ارگان‌های مختلف دولتی، نظامی، انتظامی و بنیادهای غارت و چپاول تحت نظر خامنه ای جنایتکاراست؟ پس، حضور آنها در چنین شرایط غم انگیز کجاست؟ ستاد مدیریت بحران کجاست؟ ازجنبه‌های نمایشی و عکس‌های یادگاری که بگذریم، چگونه این قبیل مصائب مهیب را مدیریت می‌کنند؟ علاوه بر این، آمارهای ارائه شده در مورد مرگ‌ومیر، مفقودین، مصدومین و صدمات اقتصادی این بلیه، بسیار نامعتبر، ناقص و به کلی غیرقابل اعتبار است.
در بهترین حالت، آمارها قطره چکانی، مینمالیزه شده، شامل فراموشی و مرور زمان می‌شود. وعده و وعید کمک دولتمردان و متصدیان امور پوشال، پوچ و بی‌اعتبارند. چون که، هنوز هیچکدام از وعده‌های داده شده به آسیب دیدگان زلزله بم، زلزله ثلاث باباجانی، آسیب دیدگان سیل شیراز و حوزه کارون برآورده نشده‌اند.
عوامل وقوع سیل
امّا، وقوع سيل به طور کلی در اثر عوامل زير اتفاق می‌افتد:
- ريزش شدید نزولات آسمانی در یک بازه زمانی کوتاه و عدم ظرفیت جذب نزولات در محل بارش
- افزایش دمای هوا، ذوب سريع برف و عدم نفوذپذيری زمين
- عدم گنجايش حوزه آبخیز و دخالت در سیمای طبیعی مسير رودخانه و سیلاب
- عدم وجود پوشش گیاهی مناسب جهت جذب و نگهداری و نفوذ تدریجی بارش
- عدم وجود سيل بند و ديواره‌های محافظ در مناطق سيل خيز
- عدم لایروبی مسیل، رودخانه و تجمع رسوبات وموانع غيرعادی درمسیل‌ها
- نامناسب بودن، خرابی سيل بندها، سدها و یا مخازن ذخیره سیل
- عدم نفوذپذیری صخره‌ها، ریزش کوهستان، رانش زمین و سدمعبر مسیر عبور سیلاب درمناطق روستایی و شهری
بیشتر بخوانید
اعتراض شدید مردم سیل زده مزدران فیروزکوه به حضور ابراهیم رییسی
تخریب، صدمات اقتصادی، تلفات انسانی و احشام که سیلاب‌ها به بارمی‌آورند:
- تخريب پل‌ها و جاده‌ها
- تخريب و غرق‌آب کردن زمين‌های كشاورزی و باغات
- از بين رفتن محصولات و تلفات حيوانات اهلی باعث قحطی و نتیجتاً سوء تغذيه جامعه سیلزده می‌شود
- تخريب چاه ها، قنوات، بندها و سدها،
- تخريب منازل مسكونی و زیرساخت‌ها، آسيب به مكان‌های بهداشتی، آموزشی و مواصلاتی. صدمه به لوله‌های آب يا فاضلاب، هنگامی‌که، تأسيسات تصفيه آب، فاضلاب و لوله‌های خروج فاضلاب در معرض صدمات سيل قرار گيرند، باعث پس زدن آب در لوله های فاضلاب شده و سبب سرريز شدن مخازن فضولات و چاه‌های فاضلاب می‌شود.
- همچنین، ممكن است تأسيسات تصفيه آب و تلمبه خانه‌ها زير آب رفته و گل و لای داخل تلمبه‌ها، موتورخانه‌ها و ساير تجهيزات شوند كه در نتیجه تعميرات گرانقیمت و وقت‌گيری بوجود خواهند آورد.
- آلودگی آب آشاميدنی و بطورکلی محیط زیست.
- به علت بالا آمدن سطح آب انواع زباله در نقاط مختلف مناطق تحت پوشش سیل پخش می‌شوند كه جمع آوری و دفع آنها مشكل مهمی ايجاد می‌كند. جمع شدن زباله و فضولات سبب افزايش مگس و جوندگان می‌شود. در نتیجه، باعث ازدياد ناقلين امراض واگیردار متعددی می‌شوند.
- دفن تلفات انسانی و زير خاک كردن لاشه‌های حيوانات مرده چالشی است بزرگ که نیاز به توجه فوری و بدون دفع وقت دارد. درچنین مواقعی توّجه فوری به مسایل روانی افراد داغدار، مصدوم و متضرر امری حیاتی است.
تمام بلایا و مصیبت‌های فوق، داستان‌های تکراری و سالیانه در حاکمیت آخوندی هستند. اما، بواقع چه بایدکرد؟ سیل بلیه‌ای جهانی است که تا جایی که تاریخ انسانی ثبت کرده است، انسان‌ها با آن مقابله کرده‌اند.
دنیای مدرن امروزه هم با آن مواجه بوده و با شیوه های علمی شناخته شده و استاندارد با آسیب‌های آن مقابله می‌کنند. امروزه، پیش بینی وقوع حوادث امری بسیار عادی شده است و همینطور، اعلام اخطار آن پیش از وقوع سیل.
چرا حاکمیت آخوندی، اخطارها و پیش بینی‌ها را نادیده گرفته، به نوعی خودخواسته تفسیر می‌کند، هنگام مصیبت غایب است و یا فقط هنگام اعتراضات، با همه نیروی سرکوبش وارد می‌شود. علّت چیست؟ دلیل اصلی و اساسی آن، طبیعت ضدبشری حاکمیت است و دلیل دیگر آن دشمنی عمیقی است که با طینت دموکراسی خواهی مردم ایران دارند. زیرا مردم ایران، هیچگاه حاکمیت ظلم وجور «ولایت فقیه» را نپذیرفتند و هر لحظه به فکر سرنگون کردن این سیستم و بنای بنیانی دموکراتیک به جای آن بوده است.
علاوه بر نوآوری‌ها در امر پیش بینی، اخطار و اطلاع رسانی، روش‌های اصلی مهار سيلاب که از زمان‌های دور بكار گرفته ميشدند همچنان ثابت مانده‌اند. اين‌ها، شامل همان شیوه‌های سنتی احياء جنگل‌ها، توسعه مراتع، احداث سيل بندها، ایجاد سیل دشت، سدها، مخازن ذخیره سیل و كانال‌های ویژه سيلاب بر مي‌باشند. امّا، انجام امور هنگام وقوع سیل بایستی به طور همزمان توسط ستاد بحران مدیریت شوند که به دو دسته برنامه‌های کوتاه مدّت و بلند مدّت تقسیم می‌شوند:
برنامه‌های کوتاه مدت در زمان وقوع سیل؛
- اطلاع رسانی فوری وقوع سیل، نجات فوری شهروندان مورد تهدید سیلاب، رسیدگی‌های فوری به آسیب دیدگان، باز اسکان افراد به مکان‌های امن و مرتفع
- هدایت افراد و ساکنین مناطق كم ارتفاع به مکان‌های مرتفع، ترک فوری اماکن دور رودخانه ها، نهرها و کانال‌های زهكشی
- وسايل نقليه، حيوانات دامی و خانگی، اشياء قابل حمل و نقل را درصورت فرصت به نزديك‌ترين محل مرتفع انتقال دهند
- خودروها و وسايل نقليه محل‌های امنی در مقابل سيل نمی‌باشند، زيرا خودروها ممكن است در سیلاب از كار بيفتند و يا توسط آب ربوده شوند
- انحراف سیلاب به مناطق سیل‌دشت که بتوان آب سیلاب را پخش و نفوذ داد با استفاده از ماشین آلات سنگین، رساندن سریع غذا و آب به افراد
- توجیه افراد نسبت به آلودگی محیط، عدم مصرف آب و مواد غذايی در تماس با سيل، مهار سيم‌های برق احتمالی كه روی زمين افتاده‌اند و خصوصاً در آب. قطع سریع جريان برق، آب و گاز منطقه‌ای برای اجتناب از آتش سوزی و برق گرفتگی و انفجار
- از فاضلاب‌ها و جويبارهای به ظاهر آرام دوری نمايند و از ورود به جريان پرشتاب آب كه خطر غرق شدن را به دنبال دارد، اجتناب كنند
- هنگام رانندگی باید مراقب شيب‌ها و پيچ‌های جاده بود و به آرامی و با خونسردی رانندگی کرد، راه رفتن و يا رانندگی در سيلاب خطرناک‌ترين كاری است كه ممكن است انجام داد
- سيلاب‌هايی كه سطح جاده ها، خیابان‌ها و پل‌ها را پوشانده‌اند بسیار خطرناک و غیرقابل پیش بینی‌اند، بنابراین باید از ورود به آنها خودداری و در صورت دارا بودن آموزش‌های ضروری با احتیاط کامل ورود کرد.
اقدامات دراز مدت؛
- مدیریت علمی و کارشناسانه حوزه آبخیز، توجه ویژه به مسایل آب‌خیزداری، مرتع‌داری، کشت وسیع بوته‌ها، درختچه‌ها و درختان بومی. مدیریت حریم آبراه ها و رودخانه‌ها
- آموزش وگسترش نیروی امدادگر داوطلب برای کمک در مواقع بلایای گسترده و بزرگ
- آموزش دهی به ساکنین آب‌خیزها، مناطق سیل‌خیز و اجرای دقیق طرح‌های سيستم پیش بینی و هشدار سيل در مناطق سیل‌خیز، پر جمعيت، كوهستانی و رودخانه‌ای. سهیم کردن اهالی آب‌خیزها و مناطق سیل‌خیز در امور مرتبط با زندگی و سرنوشت آنها
- مدیریت مجرب و متمرکز، احتراز از هرگونه مراکز متعدد تصمیم‌گیری و اجرا، لزوم آموزش و پرورش کادری از كارشناسان، کارمندان و کارکنان خبره و مجرب در مدیریت و ستاد بحران، هنگام بروز هر حادثه غیرعادی. ثبت دقیق آمار و ارقام خسارات بلایای طبیعی و يكنواخت سازی آمار و اطلاعات و استفاده از نظرات كارشناسی در زمينه تحليل علل بروز و تشديد بلایای طبیعی. چگونگی امدادرسانی فوری هنگام وقوع بلیه، مقابله با آن و كاهش خسارات و صدمات بعد از وقوع هر بلیه‌ای
- تهیه نقشه دقیق مناطق سیل‌خیز و درجه احتمال سیل در آن مناطق، نصب تابلوهای هشدار سيل در نقاط خاص و مهم و با توجه به شرايط رودخانه ها و مسير سيل‌ها در حوزه آبخیز، مسيل‌های سیل‌خیز و رودخانه‌ها
- لزوم رعايت استانداردها، اصول فیزیکی و ضوابط فنی رودخانه هنگام احداث پل‌ها و دیگر سازه‌ها
- اجرای قانون، حفاظت و جلوگيری از دخل و تصرف و ساخت و ساز غيرمجاز در حریم و بستر رودخانه‌ها و مسيل‌ها، لایروبی و اصلاح بستر رودخانه‌ها
- پاكسازی، دفع انباشت‌های طبيعی و غیرطبیعی در محدوده پل‌ها، زيرگذرها و بطورکلی مسیر آبرفت با همکاری و هماهنگی مؤسسات ذیربط نظیر؛ دهداری‌ها، شهرداری‌ها، ادارات آب‌خیزداری، حفاظت خاک و منابع طبیعی
- طرح و ايجاد سيل برگردان، سیل‌بند، سد و مخازن ذخیره سیلاب. ايجاد ديواره‌های سنگی در اطراف مسیل و كنار رودخانه‌ها، ایجاد سیل شکن، كانال‌های عرضی و موانع در مسير سيل جهت کاهش شدت سیل، منحرف كردن سیلاب به مناطق ديگر و سیل‌دشت‌ها جهت نفوذ دادن و پخش سیلاب
- لزوم به كارگيری و توسعه نقش شرکت‌های بيمه در سرمايه‌گذاری طرح‌های پيشگيری و جبران خسارات ناشی از سيل.
نکات مندرج درپارگراف‌های فوق، مجموعه مختصری از یک «چه باید کرد» و مدیریت در موقعیت‌های بحرانی و وقوع بلایای طبیعی است. قطعاً مختصری است که هر دولت و حاکمیتی ملزم به انجام آنست. امّا، با توجه به ماهیت ضدبشری حاکمیت آخوندی، انتظار انجام دقیق چنین موارد و در بازه زمانی مناسب، امریست بسیار بعید. دلایل فلسفی این موضوع در بالا توضیح داده شده است.
حاکمیتی که مجموعه متشکل آن مشتی آدمخوار، شکنجه‌گر، مافیایی، غارتگر، منفور اجتماع و جدای از عامه مردم‌اند و همه سعی آنها در سر پا نگهداشتن سیستم مادون تاریخی «ولایت فقیه» و برایشان «اوجب واجبات» است، نمی‌توان انتظار داشت که گامی برای مردمی که روزانه منابع مادی آنها غارت می‌شود و با کانون‌های شورشی خود می‌خواهند بندازبند این حاکمیت بگسلند، بردارند.
عملکرد حاکمیت آخوندی در واقعه سیل اخیر، نشانه اضمحلال مطلق یک حاکمیت واپسگرا بود. همآنگونه که آقای مسعود رجوی گفته‌اند: باز هم همگان به چشم می‌بینند که سیل‌های وحشتناک، دعاوی «دانش بنیان» خامنه‌ای را به بهای درد و رنج و خسارت عظیم ملت ایران با خود می‌برد. جواب این همه آب، آتش بر سر تا پای رژیم است.
❊ دکتر خلیل خانی کارشناس محیط زیست و فعال حقوق بشر است. او دارای مدرک دکترا در رشته اکولوژی، گیاه شناسی و مطالعات محیطی از آلمان است و در دانشگاه تهران و دانشگاه دولتی هسن آلمان تدریس کرده است. او همچنین دارای دکترای روانشناسی پزشکی از ایالات متحده است.
