چگونه منطقه آزاد چابهار را از چرخه خارج کردند؟
منطقه آزاد تجاری ـ صنعتی چابهار به اصطلاح یکی از مناطق آزاد ۹گانه ایران است که به منظور اهداف اقتصادی در اوایل دهه ۱۳۷۰در کنار شهر چابهار و در پیرامون دریای عمان و اقیانوس هند بنیان گذاشته شد. در ابتدا مساحت منطقه آزاد چابهار ۱۴هزار هکتار بود. در بهمن۱۳۹۸ با تایید مجلس حکومت دو بندر دیگر به منطقه آزادچابهار افزوده شد. همچنین در همین سال ۹۸در طرحی بنام افزایش محدوده منطقه آزاد چابهار، ۶۷،۸۷۱ هکتار که شامل شهر چابهار بود به این منطقه افزوده گردید.
بنا به گفته رسانه‌های حکومتی «این منطقه نه‌تنها در اقتصاد ملی نقش مؤثر داشته بلکه در استان سیستانوبلوچستان نقطه اتکا مهم و اساسی مردم و روزنه اصلی امید به زندگی اقتصادی و اجتماعی و سیاسی شده است».
یک مقایسه و دیدن واقعیت‌ها
منطقه آزاد تجاری جبل علی امارات و منطقه آزاد چابهار دو منطقه تجاری هستند. اینگونه گفته می‌شد که این دو منطقه آزاد تجاری رقیب همدیگر هستند، اما در واقعیت زمین تا آسمان شرایط شان متفاوت است. اینکه چرا وضع بدینگونه است به دلیل تفاوت درساختار سیاسی هیئت حاکمه است. آن طرف آب هیئت حاکمه خودش را دارد، اما این طرف آب هیئت حاکمه به بیماری لاعلاج بی قانونی و دزد سالاری آلوده است.
به نوشته روزنامه شرق «منطقه آزاد جبل‌علی امارات حالا به‌تنهایی حدود ۳.۵برابر نفت ایران درآمد دارد و اقتصاد امارات را از نفت بی‌نیاز کرده است؛ اما در ایران منطقه آزاد چابهار عنوان حاشیه‌نشین‌ترین منطقه ایران را یدک می‌کشد».
درباره سقوط وضعیت اقتصادی
مقایسه آماری وضعیت اقتصادی در ۴۰ سال گذشته
وضعیت منطقه آزاد چابهار
بنا به نوشته شرق منطقه آزاد چابهارحاشیه نشین ترین منطقه ایران است. چرا؟ علت را چنین گزارش می‌کند «منطقه آزاد چابهار … نه‌تنها فرودگاه و راه‌آهن مناسبی ندارد بلکه حتی از راه آسفالته مناسبی برای عبور کامیون‌های ترانزیتی برخوردار نیست. راه‌های جاده‌ای آن عقب‌مانده است و بیشترین تصادف و کشته را به جا می‌گذارد».
بر‌اساس اعلام اداره راه و شهرسازی سیستانوبلوچستان، این استان ۱۱درصد وسعت ایران را به خود اختصاص داده؛ اما سهم آن از راه‌های جاده‌ای کشور کمتر از ۲درصد است. سعیدی نماینده مجلس حکومت به شرق می‌گوید: «راه‌آهن مهمی که می‌توانست حلقه‌های مفقود ترانزیت در این منطقه را به هم وصل کند، به دلیل نبود اعتبار متوقف شده است. پروژه راه‌آهن سرخس به چابهار حالا متوقف است و کریدور جاده‌ای چابهار به مرز میلک به دلیل نبود راه مناسب برای کامیون‌های باری حالا هر روز شاهد تصادفات مرگ‌بار است».
علاوه براینها از فرودگاه هم خبری نیست و تنها فرودگاه نظامی موجود در فاصله ۴۰ کیلومتری از این منطقه قرار دارد.
سیستان و بلوچستان با وجود منطقه آزاد تجاری اما رکورد دار نرخ بیکاری
سیستان و بلوچستان تنها بندر اقیانوسی را در اختیار دارد. بر اساس شرایطی که این بندر دارد، بندر چابهار را به عنوان نقطه طلایی ترانزیت کشور و کانون کریدور شرق به غرب و کریدور شمال به جنوب و یا اصطلاحا راه ابریشم توصیف می‌کنند. اما علیرغم این توصیفات سیستان و بلوچستان یکی از محروم ترین استان‌های ایران است.
رسانه حکومتی مهر گزارشی را ارائه داد که در دی ماه سال ۱۴۰۱مدرسی استاندار سیستان بلوچستان درنشست بررسی وضعیت تسهیلات اشتغال زایی گفت: «سیستانوبلوچستان بالاترین نرخ بیکاری در ایران را دارد».
دلیل اصلی شرایط اسفناک منطقه آزاد تجاری چابهار چیست؟
دریک نگاه کارشناسانه و تحلیل واقعی از شرایط، عوامل متعددی در این قضیه دخیل هستند. اصلی‌ترین عامل نحوه نگرش دولت به مناطق آزاد تجاری است. مطابق قوانین وضع شده مناطق آزاد تجاری قوانین خاص خود را دارند وحتی هیئت حاکمه حق دخالت در قوانین این مناطق را ندارد.
معافیت‌های مالیاتی از شاخص‌های اصلی سرمایه گذاری در این مناطق است. امری که در حکومت ولایت فقیه به دلیل رانت و فساد مستمر دستخوش تغییر گردید و منجر به خروج فعالین اقتصادی از این مناطق شد. فرزین حقدل، کارشناس مسائل مناطق آزاد در مقاله‌ای تحت عنوان «کاش عقلانیت نسبت به مناطق آزاد در کشور حاکم شود» بطور مفصل به این معضل می‌پردازد. او در رابطه با نقش نمایندگان مجلس حکومتی در همدستی با دولت می‌گوید که «نمایندگان مجلس هم در سال‌های اخیر هم‌داستان با دولت، در جهت مخالفت و از بین بردن مناطق آزاد گام برداشتند.
مناطق آزاد توسط بهارستان‌نشین‌ها متهم شدند که توفیق در اجرای ماموریت‌ها نداشتند؛ درحالی که وقتی اجازه فعالیت داده نمی‌شود، چه انتظاری برای توفیق وجود دارد؟». یکی دیگر از علل نابسامانی شرایط منطقه آزاد چابهار، تصویب مصوبه‌ای در قانون بودجه در خصوص مالیات برارزش افزوده بود که باید ازمناطق آزاد اخذ مالیات شود که این مصوبه خلاف قانون مناطق آزاد بود و به همین دلیل دیگر سرمایه گذاری دراین حوزه متوقف گردید.
فرزین حقدل می‌گوید: «اردیبهشت‌ماه سال۱۴۰۱ لایحه اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم از سوی وزارت امور اقتصادی و دارایی به معاون اول رئیس‌جمهور ارائه می‌شود. در ماده۱۴۰این لایحه متاسفانه آخرین میخ به تابوت مناطق آزاد کوبیده شد و آن حذف معافیت ۲۰ساله و تبدیل آن به معافیت ۵ساله است؟! با این لایحه تقریبا مناطق آزاد نابود می‌شوند و ما دیگر در کشورمان مناطق آزاد نخواهیم داشت». او ادامه می‌دهد؛ «مناطق آزاد در قلمرو سیاسی هستند، اما خارج از مرزهای گمرکی و بازرگانی قلمداد می‌شوند. مسلما در این مناطق باید قانونی خاص که هیچ ارتباطی با قوانین سرزمین اصلی ندارد، حاکم باشد».
آنچه مسلم است دخالت دولت در قوانین مناطق آزاد علاوه بر دلایل کارشناسان، ناشی از کسری هنگفت بودجه دولت می‌باشد. بحران اقتصادی که بر کشور حاکم است، ناشی از سیاست‌های مخربی است که حکومت ولایت فقیه ایجادنموده است. این سیاست همچون حفره سیاه همه ظرفیت‌های اقتصادی را می‌بلعد و آنچه بجای می‌گذارد شرایط اسفناکی است که برای مردم ایجاد می‌شود. یعنی محرومیت بیشتر، فقر بیشتر که امروز در رابطه با مردم منطقه چابهار بطورخاص و بطورعام با وضعیت مردم سیستان و بلوچستان و کل مناطق محروم دیگر مواجه هستیم.
طبعا نباید انتظار داشت که از یک طرف با وجود رانت و فساد و غارتگری و از طرف دیگر فقر علمی و تئوریک و غیر اصولی و بی‌سوادی کارگزاران که برهیئت حاکمه وجود دارد ازظرفیت‌های موجود در کشور استفاده صحیح به عمل آید و نتیجه آن گسترش بیشتر فقر و محرومیت خواهد بود، موضوعی که امروز در ایران همه مردم شاهد آن می‌باشند.
