چه عواملی در گسترش و زنده ماندن جنبش‌های دانشجویی دخیل هستند؟
در آستانه ۱۶ آذر روز دانشجو در ایران، تلاش داریم به فعال‌ترین و پویاترین جنبش‌های دانشجویی جهان نگاهی بیندازیم. جنبش دانشجویی به ایده‌ها و حرکت‌های گروه‌های دانشجویی درگیر در اعتراضات اجتماعی اطلاق می‌شود.
از لحاظ تاریخی، جنبش‌های دانشجویی تقریباً به اندازه خود دانشگاه ها قدمت دارند. در اوایل قرن چهارم، دانشجویان درگیر تظاهرات علیه اساتیدی با دیدگاه‌های سیاسی مورد نفرت جامعه بودند.
در طول قرون وسطی، دانشگاه های پاریس و بولونیا اغلب صحنه درگیری‌های خشونت آمیز بین شهرنشینان و دانشجویان بود. دانشجویان تقریباً در همه انقلاب های بزرگ قرن ۱۹ و ۲۰ نقش مهمی داشتند.
درباره؛ جنبش دانشجویی در ایران بیشتر بخوانید
۱۶ آذر؛ روز دانشجو شعبده خاتمی و قیام ۱۸ تیر ۷۸ و اعتلای مجدد جنبش دانشجویی (۳)
در ایالات متحده، ناآرامی‌های دانشجویی در طول انقلاب آمریکا رنگ و بوی سیاسی پیدا کرد. در اواخر قرن نوزدهم بسیاری از دانشجویان آمریکایی تئوری های جدید سوسیالیسم و کمونیسم را که در اروپا مطرح شده بود پذیرفتند. انجمن سوسیالیست بین دانشگاهی (۱۹۰۵) برای پیشبرد ایده‌های مارکسیسم تشکیل شد.
فعالیت سوسیالیستی و اعتراض دانشجویان، اغلب در حمایت از مبارزات کارگری و عدالت اقتصادی برای فقرا، در طول رکود بزرگ شکوفا شد. بسیاری از دانشجویان در دهه ۱۹۵۰ علیه مک‌کارتیسم و در اوایل دهه ۱۹۶۰ برای آزادی بیان در دانشگاه صحبت کردند.
با کمک جنبش حقوق مدنی و جنگ ویتنام جنبش‌های دانشجویی در آمریکا رشد شتابان گرفت. در همین دوره، اروپا و ژاپن نیز صحنه‌های اعتراضات گسترده دانشجویی، از جمله اعتصاب سراسری دانشجویان و کارگران فرانسوی (مه-ژوئن، ۱۹۶۸) بودند.
جنبش‌های دانشجویی کره‌جنوبی تظاهرات گسترده‌ای را برای دست‌مزدهای عادلانه‌تر و اصلاحات دموکراتیک ترتیب دادند، دانشجویان در چین نیز طی حرکتی بی‌نظیر در میدان تیانآنمن جمع شدند و به سیاست‌های حاکم اعتراض کردند. [جنبش دانشجویی ایران ، انبار باروت منفجر نشده]
برجسته ترین جنبش‌های دانشجویی جهان
جنبش دانشجویی فرانسه
در ماه مارس و می ۱۹۶۸ دانشجویان چپگرای دانشگاه‌های سوربن و نانتر در اعتراض به تفکیک جنسیتی خوابگاه‌ها، مخالفت با سیاست‌های جنگ‌طلبانه در ویتنام و مبارزه با امپریالیسم شروع به اعتراض کردند. این اعتراض با ورود پلیس به دانشگاه سوربن و سرکوب دانشجویان به بیرون از دانشگاه و سطح شهر پاریس کشیده شد.
این اعتراضات در ادامه با حضور اتحادیه‌های کارگری در کنار دانشجویان به سراسر فرانسه سرایت کرد. سرانجام با وجود انحلال مجلس فرانسه و دستور برگزاری انتخابات توسط دوگل، اختلاف میان دانشجویان و کارگران و احزاب چپگرا از یک‌سو و ایجاد دوقطبی ملی‌گرایی فرانسوی در مقابل تفکر چپگرای این جنبش توسط دوگل و پمپیدو، این اعتراضات کم کم در سراسر فرانسه فروکش کرد.
جنبش دانشجویی چین
در ۱۵آوریل ۱۹۸۹ با مرگ ناگهانی هو یائوبانگ دبیرکل سابق حزب کمونیست چین که به دلیل مماشات با اعتراضات دانشجویی در سال ۱۹۸۶ مجبور به استعفا شده بود، دانشجویان در تجلیل از او به خیابان ریختند.
در روزهای بعد این اعتراضات به سمت وضعیت نامطلوب اقتصادی و فساد و سرکوبگری حزب کمونیست چین پیش رفت. دانشجویان در میدان تیانآنمن جمع شدند. این تجمع همزمان شد با سفر گورباچف به پکن که بعد از سه دهه کدورت بین شوروی و چین در صدد کاهش تنش‌های بین دو کشور بودند.
دانشجویان از فرصت رسانه‌ای پیش آمده استفاده کردند و برحضور خود در میدان تیانآنمن افزودند. این امر خشم حزب کمونیست چین را برانگیخت و با گسیل ارتش و تانک و خوروهای زرهی در ۳ و ۴ ژوئیه آن سال میدان را از دانشجویان معترض پس گرفتند. این حرکت مهمترین جنبش اعتراضی دانشجویی در چین است و تصویر مردم در مقابل تانک‌ها معروفترین تصویر این حرکت است.
جنبش دانشجویی چکسلواکی
در ۱۷ نوامبر ۱۹۸۹ دانشجویان به مناسبت روز جهانی دانشجو تظاهرات عظیمی در پراگ برگزار کردند که با سرکوب پلیس روبرو شد. این اتفاق آتش زیرخاکستر نارضایتی و اعتراضات ضدحکومتی را در این کشور برانگیخت و موجب شد در ۲۴ نوامبر «میلوش یاکش» دبیرکل حزب کمونیست چکسلواکی مجبور به استعفا شود.
با همراهی مردم با دانشجویان در اعتصاب عمومی دو ساعته ۲۷ نوامبر، در ۲۹ نوامبر پایان دوران حکومت کمونیستی اعلام شد و درنهایت با انتخاب رئیس پارلمان و رئیس‌جمهور جدید اعتراضات به صورت مسالمت‌آمیز پایان یافته و حکومت جدید مستقر شد.
جنبش دانشجویی در آفریقای جنوبی
در شانزدهم ژوئن ۱۹۷۶ بخشنامه نژادپرستانه دولت آپارتاید که زبان انگلیسی را فقط برای سفیدپوستان و زبان آفریقایی را برای سیاه پوستان تعیین کرد، جرقه اعتراضات دانشجویی و دانش‌آموزی در این کشور را در منطقه سووتو در حاشیه ژوهانسبورگ موجب شد که با سرکوب شدید پلیس مواج شد. بازتاب رسانه‌ای این سرکوب موجب بروز اعتراضات دانشجویی در سراسر جهان بر ضددولت آفریقای جنوبی شد.
جنبش دانشجویی کره جنوبی
جنبش دانشجویی در کره جنوبی از سالهای ۱۹۷۰ شروع شد. اکثر اعتراضات دانشجویی در این کشور برای فشار آوردن به دولت کره برای پذیرش تغییرات دمکراتیک، تغییر قانون اساسی و انتخابات آزاد بود.
از مه ۱۹۸۰ جنبش دانشجویی در کره جنوبی وارد مرحله تازه ای شد. در آغاز ۲۰۰ دانشجو در اعتراض به بسته شدن دانشگاه ملی چونای در مقابل در ورودی دانشگاه به بست نشستند. تا عصر دو هزار دانشجو به آنان پیوستند.
ارتش چند لشکر به آنجا اعزام کرد. در هشت روز اعتراضات بیش از ۶۰۶ نفر کشته شدند. پلیس و ارتش شهر را اشغال کردند. درگیری بین مردم و ارتش شدت گرفت. مردم خودروهای نظامی را تسخیر کردند. در تظاهراتی که متعاقب این سرکوب انجام شد بیش از صدهزار نفر شرکت کردند.
آمریکا سرانجام مجبور به میانجیگری شد. وانگ رهبری این جنبش گفت تا آخرین لحظه مقاومت می‌کنیم. سرانجام آمریکا دولت کره جنوبی را وادار به عقب‌نشینی کرد. دولت مجبور به استعفا شد و فرمانده ارتش قدرت را به دست گرفت.
جنبش دانشجویی در کره جنوبی در سالهای بعد هم ادامه یافت.
این جنبش از سال ۱۹۸۷ در دو سطح فعالیت اش را آغاز کرد. فعالیت سیاسی و فعالیت کارگری . این بار هم جنبش دانشجویی توانست حرکت بزرگی بوجود آورد که معروف به «اعتراض عظیم» است.
جنبش دانشجویی هنگ کنگ
در سال ۹۳ دانشجویان هنگ کنگی تحصنی ۵ روزه را با تعطیلی کلاس‌های درس در اعتراض به مخالفت دولت چین برای تحقق دموکراسی تمام عیار در این کشور سازماندهی کردند. بیش از ۱۳ هزار دانشجو و چهره‌های آکادمیک با دعوت به تحریم کلاس‌ها به راهپیمایی پرداختند. آنان مخالفت‌شان را با اعمال محدودیت در انتخابات هنگ کنگ و اخلال در مسیر گذار به دموکراسی نشان دادند.
دانشجویان هنگ کنگی در دانشگاه چینی هنگ گنگ تجمع کردند جایی که با پلاکارد‌هایی مورد استقبال قرار گرفتند که بر روی آنها نوشته بود: «کلاس‌های درس بایکوت باید گردد، نا‌فرمانی کنید تا کرامت انسانی بدست آورید». جنبش دانشجویی در هنگ کنگ در سالهای بعد هم ادامه یافت.
جنبش دانشجویی در شیلی
جنبش پنگوئن‌ها
در ۲۰۰۶ جنبشی متشکل از دانشجویان و دانش‌آموزان شیلیایی به وجود آمد که به دلیل رنگ یکسان لباس‌شان به جنبش پنگوئن‌ها معروف شدند. هدف این جنبش رایگان کردن حمل و نقل برای دانشجویان و دانش‌آموزان و کاهش هزینه‌های آموزشی بود.
در همان سال با شدت گرفتن اعترضات دولت وعده داد که در کمیته‌ای با حضور ۶ تن از معترضان دبیرستانی به خواسته‌های آنان جامه عمل بپوشاند. پیرو این تاکتیک دولت، رهبران جنبش از معترضان خواستند که اعتراضات را قطع کرده و به کلاس و مدرسه برگردند. تنها گروه کوچکی باقی ماندند که با سرکوب وحشیانه پلیس مواجه شدند و ۲۰۰ تن بازداشت شدند.
جنبش نوین شیلی
آرامش ظاهری پس از شکست جنبش پنگوئن‌ها به زودی در هم شکست و یک بار دیگر دانشجویان با حمایت دانش‌آموزان و والدین‌شان همراه با کارگران به صحنه آمدند.
آنان دبیرستان‌ها و صحن دانشگاه‌ها را تصرف کرده و به سازماندهی فعالیت های فوق برنامه‌ی جنبش پرداختند. فعالیت‌هایی که ماهیت صلح جویانه‌ی اعتراضات شان را به خوبی نشان می‌دهد.
به علت گسترده شدن مطالبات معترضان و کشیده شدن اعتراضات دانشجویی به سطوح ملی حمایت مردم از دانشجویان معترض روز به روز بیشتر شد. تا آنجا که علنا ۸۰ درصد مردم از این حرکت حمایت کردند.
گابریل سالازار اقتصاد دان شیلیایی در مورد این جنبش گفت: «این انتقال مدنی از بن بسیار متفاوت با یک انتقال سیاسی از بالاست. فزون بر رویارویی با سیستم به شدت خصوصی‌سازی شده‌ی آموزش و پرورش، جنبش دانشجویی، دانش‌آموزی به توان‌مندترین چالش نظم بورژوازی شیلی تبدیل شده بود».
جالب آن است که رهبری این جنبش سراسری با یک دختر جوان ۲۳ ساله به نام کامیلا والیخو بود. او به سمبل قیام عمومی تبدیل شد. در یک کنفراس خبری او وزیری را برکنار کرد و مارشی که او آن را رهبری کرد باعث تعطیلی بخشی از کشور شد. او بعد به مرگ تهدید شد و تحت حمایت پلیس قرار گرفت.
با ادامه اعتراضات، اعمال خشونت ها از جانب دولت شروع شد و دانشجویان به قطع کمک هزینه‌های تحصیلی و محرومیت از تحصیل تهدید شدند. این جنبش هم اکنون نیز ادامه دارد.
